Các kiểu dáng trang phục chính

Các bộ trang phục Nga miền Nam và miền Bắc khác nhau về chi tiết trang trí, tuy nhiên vẫn có các nét chung trong kiểu dáng. Trang phục nam thì nhiều nét giống nhau hơn, còn trang phục nữ thì nhiều khác biệt hơn trong kiểu dáng.

Bộ trang phục nam

Trang phục nam gồm một áo sơ mi cổ đứng thấp, khoét lệch, quần rộng vừa phải, may bằng vải gai thô hoặc nhuộm màu. Áo sơ mi màu trắng hoặc các mầu khác, bỏ ngoài quần, có thắt lưng hoặc dây rút len buộc ngoài. Cổ áo khoét lệch, được trang trí bằng cách hình thêu. Tà áo và ống tay áo cũng được thêu thùa cẩn thận. Trong hoa văn thêu có xen kẽ các miếng đáp từ vải mầu khác, và vị trí các miếng đáp này nhấn mạnh cấu trúc của chiếc áo (các đường nối phía trước và sau, vai áo, miếng đáp quanh đường khoét cổ, đường nối giữa tay áo và nách...

Áo khoác ngoài của nam gồm zipun – áo khoác dài không cổ may bằng dạ thô, trang trí sặc sỡ, các đường may được nhấn mạnh bằng các sợi len màu sặc sỡ, hay là caftan – áo khoác mở phanh, có tay dài. Cả hai loại áo khoác nói trên được cài cúc, hoặc móc. Về mùa đông có thêm áo khoác lông.

Đàn ông thường mang giày ống hoặc giày lapti đan, có dây buộc và dây trang trí.

Bộ trang phục nữ

Bộ trang phục nữ tại các vùng miền Bắc và miền Nam khác biệt về các chi tiết, cách bố trí hoa văn. Điểm khác biệt lớn nhất là trong bộ trang phục miền bắc saraphan đóng vai trò chủ chốt, trong khi ở miền Nam thì poneva (váy dài) quan trọng hơn.

Trang phục nữ gồm có áo sơ mi, tạp dề, yếm, saraphan, váy, và áo ngắn khoác ngoài.

Áo sơ mi nữ, cũng giống như áo nam, dáng thẳng, tay dài. Áo may bằng vải thô trắng, trang trí bằng hoa văn màu đỏ thêu hoặc dệt trên ngực, vai, dọc tay áo và vạt áo. Hoa văn trang trí vạt áo là phức tạp nhất, rộng tới 30 cm, gồm các hình cách điệu trong đó có thú, chim, hoa lá, và phụ nữ. Có những ước lệ mang tính truyền thống về loại hoa văn được sử dụng ở từng điểm trên áo.

So với áo sơ mi trong bộ trang phục miền Bắc, tà áo sơ mi trong bộ trang phục miền Nam được trang trí đơn giản hơn. Phần trang phục được chú trọng nhất, trang trí lộng lẫy phức tạp nhất của cả trang phục Nam lẫn Bắc là cái tạp dề, mang phía đằng trước váy. Tạp dề may bằng vải thô, trang trí hoa văn thêu hoặc dệt, với các chi tiết có màu sắc phong phú, thêm cả các sợi lụa. Bên rìa tạp dề có viền ren trắng hoặc màu, tua bằng len hay chỉ lụa, và xếp nếp.

Các loại khác

Áo saraphan là một thành phần không thể thiếu của bộ trang phục truyền thống Nga. Từ thế kỷ XVIII cho đến đầu thế kỷ XIX saraphan thường được may từ vải thô, một màu tông sẫm như xanh, đỏ hoặc đen. Trên nền đơn sắc sẫm của saraphan các hoa văn trang trí màu sắc sặc sỡ trên áo và tạp dề càng nổi bật.

Có một vài kiểu may saraphan vạt chéo, nhưng phổ biến hơn cả là kiểu cắt saraphan có đường nối ở giữa vạt trước. Đường nối này được trang trí bằng các đường ren, rua, sợi len hay lụa màu, cúc đồng hay cúc thiếc. Kiểu thiết kế này có dạng hình nón cụt, đáy lớn nằm phía dưới (chu vi tới 6 mét) tạo dáng người mặc cân đối và thanh thoát.

Trên hình vẽ, bên trái là bộ trang phục nữ vùng Matxcơva giữa thế kỷ XIX, bao gồm một áo sơ mi màu, tay rộng bóp dưới, và saraphan vạt chéo, trang điểm bằng dãy hoa phía trước và hàng cúc thiếc. Mũ đội đầu và các đồ phụ kiện thêu cườm. Chuỗi vòng cổ như một nét hoàn thiện của bộ trang phục.
Bên phải – Saraphan vạt thẳng xếp ly thời kỳ muộn hơn. Nó được may từ tám mảnh vải thẳng, xếp ly 3-5 cm phía trước ngực và 10-20 cm phía sau lưng. Các saraphan vạt thẳng xếp ly thường được may bằng vải in hoa, gấm. Áo sơ mi trong bộ trang phục này cũng được may từ vải màu.

Trong bộ trang phục miền Bắc Nga còn giữ nguyên chiếc áo khoác bông chần, dài tay epanechka. Trên hình 7 bên trái ta thấy bộ trang phục thôn nữ vùng Tver: saraphan, epanechka, áo sơ mi gấm và chiếc mũ đội đầu kokoshnik.

Trong trang phục miền Nam người ta mặc váy dài poneva thay vì saraphan. Poneva là loại chân váy may từ vải len, đôi khi có lót bằng vải thô. Thông thường poneva được may từ vải sẫm màu (xanh đen, đen, đỏ, có kẻ sọc hoặc kẻ ô. Váy mặc thường ngày ít chi tiết trang trí, thông thường chỉ là một đường viền ren ở gấu, trong khi váy cho ngày lễ được trang trí rất nhiều hoa văn thêu, ren, mảnh nối bằng gấm, mảnh nhuộm màu, rua, hạt đá hay cườm.
Gấu váy có cả một mảng hoa văn rộng, gồm nhiều đường gân nổi, mảng hoa. Váy ngày lễ thường có màu sắc lộng lẫy, nổi bật trên nền vải màu sẫm.

Thông thường poneva được thiết kế từ 3 đến 5 mảnh nối liền với nhau bằng đường may. Cạp váy rộng, có chỗ để lồng dây rút và buộc chặt vào eo lưng. Poneva có thể liền, hoặc mở. Loại poneva mở đôi khi được mặc “gập gấu ra ngoài” như hình trên, bên trái. Trong trường hợp này nó được thêu trang trí cả mặt trái.

Poneva làm thân hình phụ nữ mất vẻ cân đối như khi mặc saraphan. Đường eo lưng bị dây rút làm lộ ra, được giấu dưới áo bỏ ngoài váy, hay tạp dề. Khi mặc poneva thôn nữ thường mặc thêm ra ngoài áo sơ mi một chiếc yếm - loại áo ngắn mở bằng vải thô hay vải len, dáng thẳng, trang trí bằng vải màu đáp hoặc dây màu quanh cổ, ve áo, tà áo và theo cánh tay (hình trên, bên phải)

Cách mặc trang phục nhiều tầng có nhiều độ dài khác nhau của áo, váy, yếm, tạp dề... chia cơ thể người mặc thành nhiều đoạn, và gây cảm giác như thân hình người mặc to lớn hơn.

Tóc và các loại khăn, mũ đội đầu

Trong bộ trang phục Nga khăn mũ đội đầu là chi tiết không thể thiếu, bởi theo truyền thống phụ nữ đã lấy chồng phải luôn che kín mái tóc của mình, còn các thiếu nữ mới có quyền khoe tóc. Chính truyền thống này quy định hình dạng các loại mũ kín đội đầu dành cho phụ nữ có chồng, và bờm hay một dải hoa văn buộc đầu dành cho các cô thiếu nữ. Thông dụng nhất là kokoshnik (hình dưới, trái), soroki (hình dưới, phải), các loại băng buộc đầu, và vòng hoa.

Các loại mũ đội đầu của phụ nữ được trang trí bằng ngọc trai, cườm, hổ phách, san hô, chuỗi hạt và khuyên.

Giày dép

Phụ nữ thường mang giày da ngắn cổ, koty có mũi cong bằng dạ hoặc nỉ, và giày đan lapti với dây buộc dài.